Mustafa Eksiksizlik Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’dahi Samsun’a çıkmasıyla yakılan istiklal meşalesi, Türk milletinin verdiği şişman uğraş yardımıyla ayrımsız elan tek sönmedi. Bakir Türk devletinin varlığı, 24 Orak Ayı 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması ile tescillenmiş oldu. İkinci aktarılma Türkiye Büyük Kavim Meclisinin toplanmasından 2 ay bilahare 13 Ilk Teşrin 1923’te Ankara, Türkiye’nin hükümet merkezi oldu. Çıktı kâin rejimin isminin dahi hep açıklığı ile konulması, eskimemiş devletin başkanının seçilmesi gerekiyordu.
O güne kadar azamet başkanlığı görevi, Türkiye Balaban Budun Meclisi Başkanı namına Mustafa Eksiksizlik Rabıtalı marifetiyle yürütüldü. Başka taraftan bazen ecnebi ülkeler üstelik Lozan Antlaşması’nın onayı için Türkiye’deki kullanılmamış celal rejiminin daha ayan şekilde belirlenmesini istiyordu. 27 Teşrinievvel 1923’te İcra Vekilleri Heyetinin istifası ve Meclisin güvenini kazanacak tıpkısı hükûmet listesinin oluşturulamaması birlikte bu soruna evgin bire bir hal gerektirdi.
“YARIN CUMHURİYET’İ İLAN EDECEĞİZ”
Mustafa Kemal Vakarlı, 28 Teşrinievvel 1923 akşamına kadar hükümetin kurulamaması üstüne Çankaya Köşkü’nde arkadaşları için Latife Hanım’a bir şerç hazırlattı. İsmet Vakur, Şanlı Fuat Paşa, Halit Rabıtalı, Kemalettin Sami Bey’in de düz aldığı akşam yemeğinde yaşananları Mustafa Eksiksizlik Ağır, Nutuk’ta şöyle anlattı:
“Tün olmuştu… Çankaya’ya gezmek için Sedir binasından ayrılırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit Vakur’lara rastladım. Yüksek Fuat Rabıtalı, Ankara’dan hareket ederken bunların Ankara’ya geldiklerini o günkü gazetede ‘Ayrımsız Uğurlama ve Tıpkı Karşılama’ başlığı altında okumuştum. Daha kendileriyle görüşmemiştim. Benimle temas etmek üzere geç vakte büyüklüğünde orada beklediklerini anlayınca, akşam ezanı yemeğine gelmelerini, Milli Savunma Bakanı Kazım Ağırbaşlı eliyle kendilerine bildirdim. İsmet Ağırbaşlı ile Kazım Vakarlı’ya ve Fethi Bey’e üstelik Çankaya’ya benimle gelişigüzel gelmelerini söyledim. Çankaya’ya gittiğim ant, orada, beni soldurmak amacıyla mevrut mevcut Rize Mebus Fuat, Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey’lerle karşılaştım. Onları bile yemeğe alıkoydum. Aşındırmak sırasında: ‘Yarın Cumhuriyet zar edeceğiz’ dedim. Orada bulunan ihvan, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, elbette akım edileceği üstüne bodur ayrımsız izlence yaparak arkadaşları görevlendirdim. Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz.
Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyet ilanına değişmeyen çevirmek için Ankara’da kâin bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla lazım ve ihtiyaç görmedim. Çünkü, onların bile esasen ve elbette adına benim kabil düşündüklerinden tereddüt etmiyordum. Halbuki o sırada Ankara’birlikte yoksuz ara sıra şahıslar, yetkileri olmadığı halde, kendilerine bilgelik verilmeden, karın ve rızaları alınmadan Cumhuriyet Altını’in ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden tecezzi sebebi saydılar.”
“EGEMENLİK KAYITSIZ ŞARTSIZ MİLLETİNDİR”
Mustafa Kemal Ağır o şeb İsmet Rabıtalı ile 1921 Anayasası’nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırladı. “Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir.” hükmünün düz aldığı mütalaa üstünde TBMM’dahi yapılan konuşmalardan sonraları saat 20.30’birlikte oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla Cumhuriyet Altını’in ilanı kabul edildi. Cumhuriyet’in ilanı “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlarla karşılandı. Sonunda yıpranmamış devletin idare biçimi hep açıklığı ile ismini almış oldu. Cumhuriyet Altını’in ilanı ile “Buyuru aldırışsız, koşulsuz milletindir” ilkesi birlikte bundan sonra izzet yönetiminde bildirme münhal şekliyle yerini buldu.
Ardından cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan muamma oylamada 158 milletvekilinin tamamının oyunu düzlük Gazi Mustafa Kemal Ağır, TBMM yoluyla bakir Türk devletinin geçmiş reisicumhur seçildi. Bunun üzerine kürsüye mevrut Mustafa Eksiksizlik Kâmil, yaptığı konuşmasını, “Türkiye Cumhuriyeti mutlu, muvaffak ve yenmiş olacaktır.” sözü ile bitirdi.
Böylecene devletin adı ve rejimiyle ilgilendiren tartışmalara sonuç verildi ve izzet başkanlığı konusu çözüme kavuştu. Hükümetin kurulma şekli yeniden düzenlendi. Buna göre, cumhurbaşkanı başbakanı atayacak, başvekil üstelik bakanlarını seçip cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Bu uygulamayla, Divan Hükümeti Sistemi hesabına parlamenter rejime geçilmiş oldu.
“MİLLİ HEZEL” YERINE KUTLANMAYA BAŞLANDI
İlk hükümeti kurmakla İsmet İnönü görevlendirilirken, Fethi Okyar da TBMM Başkanlığı’na seçildi. Türk halkı, 29 Ekim gecesi ve 30 Ilk Teşrin günü Cumhuriyet Altını’in ilanını kutladı. 26 Ekim 1924’te yayımlanan kararname ile Cumhuriyet’in ilanının 101 bölük bütünüyle atışı ve düzenlenecek etkinliklerle kutlanmasına karar verildi. Karar doğrultusunda 29 Teşrinievvel 1924’teki etkinlikler, kutlamaların başlangıcı oldu. Dış Işleri Vekaleti, 2 Şubat 1925’te tıpkı yasa teklifiyle 29 Ekim’in meze olmasını önerdi. Öneri, Sedir Esas Komisyonu yoluyla incelendi ve 18 Nisan’üstelik karara bağlandı. TBMM’da teklifin 19 Nisan’dahi kabul edilmesiyle 29 Teşrinievvel, 1925 yılından bu yana “milli küçümseme” namına kutlanmaya başlandı.
COŞKUYLA KUTLANACAK
100’üncü yılın arifesindeki tebrik programları da Atatürk’ün öngörüsüne akıllıca planlandı. Başkentte resmi kutlama programı, Reisicumhur Tayyip Erdoğan başkanlığındaki cesamet erkanının sabah Anıtkabir’i ziyaretiyle başlayacak. Atatürk’ün mozolesine çelenk bırakıp Anıtkabir Özel Defteri’ni imzalayacak olan Cumhur Reisi, elan sonraları Beştepe’da Cumhuriyet Bayramı tebriklerini kabul edecek.
Ülkenin dört bir yanında halkın katılımıyla Cumhuriyet Bayramı etkinlikleri gerçekleştirilecek. Çekicilik gösterileri, su altında alem açılış etkinliklerinin yanı sıra, birçok mülk ve ilçede askı alayları, atlı gösteriler, turnuvalar, sportif, kültürel etkinlikler vatandaşların katılımıyla yapılacak. Belediyeler, valilikler ve kaymakamlıklarca düzenlenen çok sayıda konserde milyonlarca vatandaş hezel coşkusunu yaşayacak.
